حالا مدتی است که
نخستین کار صبحگاهی بسیاری از ما این است که آن موشک سفید مستتر در دایره
آبی‌رنگ روی صفحه‌های صیقلی تلفن‌های همراه‌مان را لمس کنیم و از حال و
احوال خانواده و دوستان باخبر شویم و از کار و بار و اخبار جهان، مطلع.
آمار
دقیقی در دست نیست اما در این دو، سه هفته تعطیلات
نوروزی که همه رسانه‌ها تعطیل و نیمه‌تعطیل بودند، این کانال‌های تلگرامی
بودند که کنار چند شبکه اجتماعی و موبایلی دیگر مثل توییتر و اینستاگرام و
البته شبکه‌های تلویزیونی، بار سنگین اطلاع‌رسانی در این عصر پرتلاطم
اطلاعات را به دوش کشیدند. اتفاقی که به نظر می‌رسد از جنبه‌ای «جالب» بود و
از جنبه‌ای، «عجیب»؛ جالب اینکه کانال‌های تلگرامی و به طور کل، فضای
مجازی به خوبی از عهده این مسوولیت برآمده و به‌مراتب بهتر از سال‌های نه
چندان دورِ قبل، نبض خبر و اطلاع‌رسانی عمومی را که معمولا در این روزهای
سال به شماره می‌افتاد، زنده نگه داشتند و عجیب آنکه این روزها، شاید
مهم‌ترین خبری که به مدد این اسباب اطلاع‌رسانی کم‌خرج و پربازده مخابره
شد، اخباری بود، البته ضد و نقیض درباره فیلترینگ و انسداد تلگرام.
ماجرا
از آنجا آغاز شد که چند روز پیش از آغاز تعطیلات نوروزی، یک نماینده عضو
کمیسیون صنایع مجلس از فیلترینگ قطعی تلگرام در ماه‌های نخست سال ٩٧ خبر
داد. سیده حمیده زرآبادی در این رابطه به ایلنا گفته بود: بنابر اطلاعات
موثقی که از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دارم، فیلترینگ دایم تلگرام
در سال آینده به تصویب شورای عالی فضای مجازی رسیده است. این سخنان اما
درحالی مطرح می‌شد که تنها یک روز پیش از آن، دبیر کارگروه تعیین مصادیق
محتوای مجرمانه در یک یادداشت اینترنتی که البته در کانال این مقام ارشد
قضایی در پیام‌رسان وطنی سروش منتشر شده بود، نوشت: با تمهیداتی که به عمل
آمده و درحال انجام است، ان‌شاء‌الله به زودی زود شاهد تحولی عظیم درخصوص
نجات فضای مجازی کشور از سلطه و نفوذ برخی شبکه‌های اجتماعی بیگانه و
مهاجرت مردم از شبکه‌های خارجی به شبکه‌های داخلی خواهیم بود.
همزمان
یک نماینده اصلاح‌طلب دیگر مجلس هم سخنانی مشابه زرآبادی به میان آورده و
از شنیده‌های خود مبنی بر فیلترینگ تلگرام خبر داده بود. محمدرضا نجفی ٢٦
اسفندماه سال گذشته، همزمان با اظهارنظر زرآبادی درباره فیلترینگ قطعی
تلگرام در سال ٩٧ و یک روز پس از انتشار یادداشت خرم‌آبادی، در این رابطه
به ایسنا گفته بود: دو هفته پیش خبر فیلترینگ تلگرام را شنیدم. فیلترینگ
تلگرام به تصویب شورای عالی فضای مجازی رسیده است. جالب آنکه زرآبادی با
صراحتی بیش از نجفی، اظهارات خرم‌آبادی مبنی بر وقوع «تحولی عظیم درخصوص
نجات فضای مجازی» را نوعی «زمینه‌سازی در افکارعمومی» برای انجام فیلترینگ
تلگرام دانسته و درباره واکنش احتمالی دولت و وزارت ارتباطات نسبت به تصمیم
شورای عالی فضای مجازی برای فیلترینگ تلگرام گفت: انتظار این است که دولت
یا وزارت ارتباطات اگر مخالف این تصمیم است، حداقل موضع خود را با شفافیت
به مردم اطلاع دهد و با رسانه‌ها مصاحبه کنند و بگویند که چنین اتفاقی
باوجود مخالفت دولت، در شرف تحقق است. با این حال شاهدیم که وزارت ارتباطات
حتی به همین میزان نیز شفافیت ندارد و طبیعی است که اگر مردم فکر کنند
دولت مخالف این تصمیم نبوده است.
البته
سکوت دولت و وزارت ارتباطات در روزهای بعد شکست و به‌خصوص هنگامی که
اظهارات ضد و نقیض درباره فیلترینگ تلگرام به مقام‌های بالاتر نیز رسید.
محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت دوازدهم که خود
ازجمله سیاسیون فعال در فضای مجازی نیز هست، پیرو اظهارات پیشین خود مبنی
بر مخالفت دولت با هرگونه اعمال محدودیت در فضای مجازی، این‌بار در کلامی
صریح‌تر توییت کرد: شایعه‌هایی که درخصوص قطع دایمی شبکه‌های اجتماعی مطرح
می‌شود، صحت ندارد و به نظر می‌رسد هدف آنها ایجاد نارضایتی‌های اجتماعی و
بدبینی عمومی است.
توییت وزیر ارتباطات
البته به شایعه مشخصی اشاره نمی‌کرد اما باتوجه به زمان انتشار آنکه
ساعاتی پس از اظهارات رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس درخصوص
قطعیت فیلترینگ تلگرام تا پایان فروردین‌ماه صورت گرفته بود، به نظر
می‌رسید، بیش از هر چیز در واکنش به این سخنان باشد. آنجا که علاءالدین
بروجردی که در یکی از روزهای تعطیلات نوروز با یک رادیوی محلی در بروجرد
گفت‌وگو می‌کرد، درباره فیلترینگ تلگرام اظهار داشت: تلگرام جای خود را به
یک سامانه مشابه ملی خواهد داد و فکر می‌کنم این اتفاق حداکثر تا پایان ماه
جاری بیفتد. وی با اشاره به «از مدار خارج شدن تلگرام» گفته بود: این
تصمیمی است که در بالاترین سطح اتخاذ شده و تلگرام جای خود را به یک سامانه
مشابه ملی خواهد داد. این موضوع به لحاظ امنیت ملی ما مهم است، باتوجه به
نقش مخربی که تلگرام در بحران‌های سال گذشته در کشور داشت و هم اینکه ما
امروز در فضای مجازی به این توانمندی رسیده‌ایم که یک سامانه ملی را تعریف
کنیم؛ مانند سروش و ظرفیت‌های دیگر.
البته
هنوز دقایقی از انتشار اظهارات بروجردی نگذشته بود که رمضانعلی سبحانی‌فر
به عنوان رییس کمیته ارتباطات مجلس و نماینده قوه مقننه در کمیته تعیین
مصادیق محتوای مجرمانه، ضمن رد این ادعا، اعلام کرد که زمان فیلترینگ
تلگرام مشخص نیست و نباید اخباری به جامعه پمپاژ شود که امنیت روانی مردم
را مخدوش می‌کند.
احمد مازنی ازجمله
نمایندگان اصلاح‌طلب مجلس نیز در واکنشی به‌مراتب صریح‌تر از وزیر ارتباطات
به اظهارات بروجردی واکنش نشان داد و در توییتی نوشت: متن منسوب به رییس
کمیسیون امنیت ملی درباره فیلتر تلگرام مایه وهن مجلس شورای اسلامی است.
موضوع تلگرام بیش از آنکه امنیتی باشد، فرهنگی، اجتماعی است. همزمان علیرضا
رحیمی دیگر عضو اصلاح‌طلب کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز به
سخنان بروجردی واکنش نشان داد و در یادداشتی که ازقضا در کانال تلگرامش
منتشر کرد، نوشت: خبر فیلترشدن تلگرام تا پایان ماه جاری ازسوی مرجع مسوول
بیان نشده و بیش از اینکه بار خبری داشته باشد، تاثیر آشفته‌سازی روانی و
ایجاد نگرانی در بین مردم داشته است. این نماینده مجلس در ادامه تاکید کرد:
فیلترینگ تلگرام با هدف تامین فضای بیشتر و ایجاد انحصار برای شبکه‌های
اجتماعی ایرانی با ابزار اخراج و فیلترینگ سایر شبکه‌ها ازجمله تلگرام خارج
از قواعد رقابت سالم بوده و صرفا به بی‌اعتمادی بخش قابل‌توجهی از مردم
منجر می‌شود.
نکاتی که پیش از آن، از
سوی حمیده زرآبادی، نماینده‌ای که نخستین‌بار از احتمال فیلترینگ تلگرام در
سال جدید خبر داد نیز مورد تاکید قرار گرفته بود. آنجا که این نماینده
مجلس با اشاره به تجربیات گذشته در برخورد با برخی دیگر از پدیده‌های نو و
تکنولوژی‌های جدید همچون ویدئو و ماهواره، برخورد قهری و اعمال محدودیت
برای کاربران را ناموفق دانسته و گفته بود اکنون پس از یکی، دو دهه از
برخورد قضایی با کاربران ویدئو و ماهواره، ازطرفی شاهد استفاده گسترده از
این تکنولوژی‌ها در سطح جامعه هستیم و از دیگرسو، در بسیاری موارد، علت
وقوع آسیب‌های اجتماعی را همین ناتوانی در کنترل درست و استفاده اصولی از
این پدیده‌ها عنوان می‌کنیم.
حال آنکه
احمد مازنی نیز علاوه بر توییت نخست خود در انتقاد به اظهارات بروجردی، در
توییتی دیگر به ابعاد فرهنگی- اجتماعی این برخورد قهری پرداخت و نوشت: اگر
ظرفیت فنی و محتوایی داشته باشیم، فیلتر تلگرام راه‌حل نیست. بستن راه‌های
ارتباط اجتماعی مایه وهن جمهوری اسلامی و برای ملت ایران تحقیرآمیز است.
بروجردی اما همچنان بر مواضع خود پافشاری کرد و چند روز پس از اظهارات
اولیه خود درباره تصمیم قطعی بر فیلترینگ تلگرام تا پایان فروردین‌ماه از
جانب مقام‌های ارشد نظام، به ارایه استدلال خود در موافقت با این تصمیم
پرداخت و در مقابل نظر مخالفان که هم‌داستان با زرآبادی فیلترینگ تلگرام را
ناممکن و بلااثر می‌دانند، تاکید کرد که به لحاظ امنیت ملی این تصمیم
منافع‌مان را تامین می‌کند. بروجردی گفت: وقتی کشور انگلیس به عنوان کشور
شاخص غربی در سطح نخست‌وزیری اعلام می‌کند تلگرام بستر تولید تروریست است و
کشورهایی چون چین و پاکستان تلگرام را فیلتر می‌کنند، نشان‌دهنده این
واقعیت مهم است که تلگرام عملا با طراحی‌های صورت گرفته و پیچیدگی‌های پشت
پرده عملا تهدید امنیتی و اختصاصی به جمهوری اسلامی است. این نماینده
اصولگرای مجلس همچنین در بخش دیگری از استدلال خود در موافقت با فیلترینگ
تلگرام، با اشاره به اینکه موسس تلگرام روسی‌الاصل و یهودی‌زاده است، گفت:
این شخص که به دلیل امنیتی از روسیه خارج شد و تابعیت دیگری گرفته،
صحنه‌گردان این ماجرا‌ست و نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی اعتقاد دارد
پاول دوروف، موسس تلگرام از برادر به او نزدیک‌تر است و می‌گوید او در همه
مسائل مختلف با امنیت اسراییل از اینترنت، فضای مجازی تا کمک به ارتش
قهرمان و پلیس شهری یک الگو در میان یهودیان ساکن در اسراییل است.
در
این اوضاع، شاید تنها گزاره‌ای که می‌توان با قطعیت بر آن تکیه کرد، این
است که تلگرام هنوز فیلتر نشده، اما همانطور که فیروزآبادی، دبیر شورای
عالی فضای مجازی پس از اتمام جلسه غیرعلنی پایان سال گذشته مجلس به
خبرنگاران گفت، «هرچند بطور خاص در زمینه فیلتر تلگرام تصمیمی گرفته نشده،
اما باتوجه به وجود کانال‌هایی که دعوت به خرابکاری، تجمع و اغتشاش
می‌کنند، هر لحظه ممکن است این اقدام انجام شود.» در این میان اما
رحمت‌الله حافظی، عضو اصولگرای شورای شهر چهارم در مخالفت با فیلترینگ
تلگرام، با انتشار تصویری در توییتر به تعدد فیلترشکن‌ها اشاره کرده و
کاربری ناشناس در همین پهنه وسیع فضای مجازی با کنایه به دیالوگ ماندگار
فیلم «مارمولک» کمال تبریزی، توییت کرد: به تعداد کاربران فضای مجازی، راه
هست برای اتصال به اینترنت!
